سرویس سبک زندگی فردا: وظیفه کلیه، تصفیه خون از مواد زائد و مایعات اضافی است. این مواد زائد از طریق خون وارد مثانه شده، سپس از طریق ادرار دفع می‌شوند. در صورت نارسایی کلیه، دیالیز، وظیفه کلیه را انجام خواهد داد. زمانی که فرد دچار آخرین مرحله نارسایی کلیه می‌شود، کلیه‌ها تنها ۱۰ تا ۱۵ درصد از وظیفه خود را انجام می‌دهند. دیالیز نوعی روش درمان بوده که طی آن خون با استفاده از یک دستگاه تصفیه می‌شود. این امر کمک می‌کند که تعادل مایعات و الکترولیت‌های بدن حفظ شوند. دیالیز از دهه ۱۹۴۰ برای درمان بیماری‌های کلیوی استفاده می‌شود. به نقل ازمجله ستاره بخوانید.

چرا از دیالیز کلیه استفاده می‌شود؟

عملکرد صحیح کلیه، از تجمع آب، مواد زائد و دیگر ناخالصی‌ها در بدن جلوگیری می‌کند. علاوه بر این کلیه‌ها به کنترل فشار خون و تنظیم میزان مواد شیمیایی در خون (سدیم و پتاسیم) کمک می‌کنند. کلیه‌ها حتی نوعی ویتامین D. را در بدن فعال می‌کنند که جذب کلسیم را بهبود می‌بخشد.

زمانی که کلیه‌ها به علت بیماری یا آسیب، نتوانند این وظایف را انجام دهند، از دیالیز برای این کار استفاده می‌کنند. بدون دیالیز، نمک و دیگر مواد زائد در خون جمع شده و منجر به مسمومیت بدن می‌شوند. در نهایت دیگر اعضای بدن نیز آسیب خواهند دید.

انواع مختلف دیالیز کلیه چیست؟

سه نوع دیالیز وجود دارد:
۱. همودیالیز: همودیالیز مرسوم‌ترین روش دیالیز است. در این روش با استفاده از یک کلیه مصنوعی، مواد و مایعات اضافی از بدن خارج می‌شود و خون از بدن خارج شده توسط کلیه مصنوعی تصفیه می‌شود. سپس با استفاده از دستگاه دیالیز، خون به بدن بازگردانده می‌شود.

برای جریان یافتن خون در کلیه مصنوعی، پزشک از طریق جراحی، یک راه عروقی برای اتصال به دستگاه دیالیز ایجاد می‌کند. این راه‌های عروقی عبارتند از:

فیستول شریانی وریدی. در این حالت، یک شریان و یک رگ به هم متصل می‌شوند. این گزینه بهترین روش است.
گرافت صناعی شریانی-وریدی. یک نوع لوله حلقوی است.

کاتتر وریدی. این کاتتر احتمالا در یک رگ بزرگ در گردن قرار داده می‌شود.

فیستول و گرافت شریانی وریدی، برای دیالیز‌های طولانی مدت طراحی شده‌اند. افرادی که فیستول شریانی وریدی دریافت می‌کنند، بعد از دو تا سه ماه می‌توانند آماده همودیالیز شوند. افرادی که گرافت شریانی وریدی دریافت می‌کنند، بعد از دو تا سه هفته آماده همودیالیز هستند. کاتتر‌ها برای دیالیز‌های کوتاه مدت و موقتی طراحی شده اند.

همودیالیز معمولا ۳ تا ۵ ساعت طول کشیده و سه بار در هفته انجام می‌شود. بیشتر درمان‌های همودیالیز در بیمارستان، مطب پزشک و یا مراکز دیالیز انجام می‌شود. طول درمان بستگی به حجم بدن، میزان مواد زائد و وضعیت جسمانی بیمار دارد.

۲. دیالیز صفاقی: در این روش، یک کاتتر دیالیز صفاقی را از طریق جراحی درون شکم قرار می‌دهند. این کاتتر خون را از طریق صفاق (پرده‌ای طبیعی که حفره شکم را می‌پوشاند) تصفیه می‌کند. در طی درمان، مایع دیالیز وارد صفاق می‌شود. این مایع مواد زائد را جذب می‌کند. پس از اتمام کار، این مایع از داخل شکم تخلیه می‌شود. این روش چند ساعت طول کشیده و ۴ تا ۶ بار در روز انجام می‌شود.

انواع مختلفی از دیالیز صفاقی وجود دارند. مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:

دیالیز صفاقی مداوم سرپایی (CAPD). در این روش روزانه شکم چندین بار پر و تخلیه می‌شود. این روش نیاز به دستگاه نداشته و بیمار باید بیدار باشد.

دیالیز صفاقی گردشی مداوم (CCPD). در این روش، با استفاده از یک دستگاه، مایع را به داخل و خارج از شکم هدایت می‌کنند. این روش معمولا در شب و در زمان خواب صورت می‌گیرد.

دیالیز صفاقی متناوب (IPD). این روش معمولا در بیمارستان انجام می‌شود. در این روش از همان دستگاه CCPD استفاده می‌کنند، اما این روش طولانی‌تر است.

۳. درمان مداوم جایگزینی کلیوی (CRRT)

این درمان در درجه اول در بخش مراقبت‌های ویژه و برای افراد مبتلا به نارسایی حاد کلیه مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این روش که به عنوان هموفیلتراسیون شناخته می‌شود، از طریق دستگاه مخصوصی خون تصفیه می‌شود. سپس خون به همراه مایع جایگزین به بدن بر می‌گردد. این روش معمولا هر روز و به مدت ۱۲ تا ۲۴ ساعت انجام می‌شود.

آیا دیالیز کلیه خطرناک است؟

در حالی که دیالیز می‌تواند زندگی فرد را نجات دهد، در عین حال با خطراتی نیز همراه است. خطرات همودیالیز عبارتند از:

کاهش فشار خون
کم خونی
گرفتگی عضلات
مشکل خواب
خارش
میزان پتاسیم بالا در خون
پریکاردیت (التهاب برون شامه قلب)
عفونت خون
ضربان نامنظم قلب
ایست ناگهانی قلب

خطرات ناشی از دیالیز صفاقی عبارتند از:

التهاب صفاق
ضعف عضلات شکم
افزایش قند خون
افزایش وزن
فتق
تب
درد شکم

خطرات مرتبط با CRRT عبارتند از:

عفونت
هیپوترمی (سرمازدگی)
کاهش فشار خون
اختلالات الکترولیتی
خون ریزی
تاخیر در بهبود کلیه
تضعیف استخوان‌ها
آنافیلاکسی (شوک آلرژیک)

کسانی که از دیالیز برای مدت زمان طولانی استفاده می‌کنند، ممکن است در معرض خطر ابتلا به بیماری آمیلوئیدوز نیز قرار بگیرند. این بیماری زمانی روی می‌دهد که پروتئین‌های آمیلوئید تولید شده در مغز استخوان در دیگر اندام‌ها مانند کلیه ها، کبد و قلب نیز ایجاد شوند. این بیماری معمولا باعث درد مفاصل، سفتی و تورم می‌شود.

آیا روشی جایگزین برای دیالیز کلیه وجود دارد؟

دیالیز فرایندی زمان‌بر و گران است. گزینه‌های دیگری نیز برای درمان علائم بیماری کلیه وجود دارند. یکی از این گزینه‌ها مدیریت کم خونی است. زمانی که کلیه‌ها سالم هستند، هورمون اریتروپوئیتین (EPO) به طور طبیعی در بدن تولید می‌شود؛ بنابراین در صورت عملکرد ضعیف کلیه، می‌توانید هر هفته این هورمون را تزریق کنید.

حفظ فشار خون می‌تواند به کاهش زوال کلیه کمک کند. برای جلوگیری از کمبود آب بدن، مایعات زیاد بنوشید. قبل از مصرف هر نوع داروی ضد التهاب، از جمله ایبوپروفن و دیکلوفناک، با پزشک خود مشورت کنید.
برخی از افراد به پیوند کلیه نیاز خواهند داشت. اگر شرایط زیر را دارید، پیوند کلیه گزینه مناسبی برای شما نخواهد بود:

سیگاری بودن
چاق بودن
داشتن ناراحتی‌های روحی

چه نوع دیالیزی را می‌توان در خانه انجام داد؟

همودیالیز و دیالیز صفاقی می‌توانند در خانه نیز انجام شوند. دیالیز صفاقی را می‌توانید به تنهایی نیز انجام دهید. هرچند برای همودیالیز نیاز به کمک دارید.

در پایان باید خاطر نشان کرد که تمام اختلالات کلیوی دائمی نیستند. شما می‌توانید از دیالیز به طور موقت و تا زمان بهبود عملکرد کلیه خود، استفاده کنید. هرچند افراد مبتلا به بیماری مزمن کلیه، باید از دیالیز تا زمان پیوند کلیه استفاده کنند. همچنین به یاد داشته باشید که در زمان همودیالیز، مصرف پتاسیم، فسفر و سدیم خود را کاهش دهید.

روابط عمومی انجمن پرستاری ایران