آشنایی با آناتومی بدن (برگرفته از کتاب فوریت های پزشکی مولف:دکتراصغرفتائی)

تعریف آناتومی :

آناتومی عبارتست از مطالعه ساختار بدن و ربط آن به اعمال قسمت های مختلف آن ساختمان.

 کاربردهای آناتومی:

– مقایسه آناتومی طبیعی یک انسان طبیعی با یک انسان بیمار و ارجاع بیماری به محل خاصی از بدن

–   بررسی کلیه مراحل تکامل زیگوت تا انسان بالغ

–   استفاده از آناتومی در رده بندی موجودات مختلف

– استفاده از آناتومی در تعیین جنسیت جنین و ناهنجاری های آن در سیستم های مختلف

تعاریف مرتبط با آناتومی:

سلول : سلول کوچکترین واحد زنده بدن  است. بدن انسان از میلیاردها سلول تشکیل شده است  و سلول ها نیاز به اکسیژن، غذا وآب دارند.

بافت : به مجموعه ای از سلول ها که دارای ساختمان وکار مشابه ای هستند، بافت گفته می شود.

اندام یا عضو : به مجموعه از بافت های بدن که با هم برای ارائه وظیفه ای خاص، همکاری می کنند، اندام یا عضو گفته می شود. مغز، قلب، چشم، گوش و… به تنهایی یک اندام به حساب می آیند.

دستگاه : مجموعه ای از چند اندام ( عضو) را که با هم کار می کنند و وظیفۀ مشخصی را برعهده دارند، دستگاه می گویند. مانند دستگاه تنفس، دستگاه گوارش و…. 

آشنایی با دستگاه های بدن:

دستگاه تنفس

تنفس فرآیندی است که بدن از طریق آن اکسیژن کسب می کند. هوا از طریق دهان یا بینی وارد شده، از طریق لوله تنفسی ( نای ) به طرف نایژه ها و نایژک ها در ریه
می رود. در انتهای نایژک ها کیسه های هوایی (آلوئول ها ) قرار دارد. دراطراف آلوئول ها رگهای خونی وجود دارد و در اینجا تبادل اکسیژن و دی اکسید کربن صورت می گیرد.سلول های بدن ما ازاکسیژن استفاده می کنند تا انرژی ای راکه برای زنده ماندن نیاز دارند،آزاد کنند.این انرژی طی فرآیندی به نام تنفس سلولی آزاد       می شود.هیچ گاه وقفه ای درکار دستگاه تنفسی ایجاد نمی شود.انسان حدود  20000 بار در شبانه روز نفس می کشد، زیرا سلول های بدن ما دائماً به اکسیژن نیاز دارند.

دستگاه تنفس تشکیل شده است از :

۱- ریه ها (ریه ی چپ کوچک تر از ریه ی راست است، زیرا با قلب از فضای سمت چپ به طورمشترک استفاده می کنند).

۲- مجاری تنفسی مانند:دهان، بینی ،حلق، حنجره، اپی گلوت، نای، نایژه، نایژکها وکیسه های هوایی

۳-  عضلات تنفسی مانند عضلات بین دنده ای و دی

در هر دقیقه ۵ تا ۶  لیترهوا به درون ریه های ما وارد و از آن خارج می شود. در زمان فعالیت های ورزشی، این مقدار افزایش می یابد زیرا عضلات ما مقدار بیشتری اکسیژن نیاز دارند. هوای استنشاقی (دم) حاوی۸/۲۰ درصد اکسیژن و۰۴/۰ درصد دی اکسید کربن است. هوای بازدم ما حاوی تنها۶/۱۵درصد اکسیژن ۴ درصد دی اکسیدکربن است.

دستگاه گوارش

بخش اصلی دستگاه گوارش، لوله ای بلند است که جهاز هاضمه نامیده می شود. این لوله ی بلند از دهان تا مقعد امتداد دارد.

جهاز هاضمه شامل : دهان، حلق، مری، معده، رودۀ کوچک، رودۀ بزرگ و راست روده می باشد.اعضای دیگری که به جهاز هاضمه متصل اند، به روندگوارش کمک می کنند. این اعضاء شامل: دندان ها، زبان، غدد بزاقی،کبد،لوزالمعده وکیسه صفرا می باشند. مواد غذایی حین عبور از این قسمت ها به مولکول های ریزی که می توانند جذب خون شوند، تجزیه می شوند. اندام های جانبی دستگاه گوارش ( یعنی غده های بزاقی، کبد،کیسه صفرا و لوزالمعده ) موادی را ترشح می کنند که به هضم غذا کمک  می نماید. بنابراین کار دستگاه گوارش، هضم و جذب غذاست.

دهان و مری :

ورودی و اولین قسمت لوله گوارشی دهان است و عمل گوارش ابتدا از دهان آغاز
می شود. درهنگام بلع، زبان لقمه غذا را از گلو به مری می راند. مری لوله ای عضلانی تقریباً به طول ۲۴ سانتی متر بوده، ازپشت قلب عبورکرده وغذای جویده شده را از حلق به معده می رساند.

معده :

غذاپس ازعبوراز مری وارد معده میشود.معده وظیفه هضم،ذخیره موقت ومخلوط سازی موادغذایی بامواد مترشح(شیره معده)را دارد.معده خالی ازیک مشت کوچکتر است،ولی یک معده ی پرمی تواند۲۰برابر بزرگتر از آن باشد.خروجی معده دریچه پیلوریاهمان عضله ی حلقوی (اسفنکتر) است که به غذای نیمه مایع امکان میدهد از معده خارج شود.

روده کوچک :

یک لوله پیچ خورده به طول حدود ۶  الی ۸  متر و قطر ۵/۲ سانتی متر است که غذا در حین هضم شدن از آن عبور می کند و محل اصلی هضم وجذب غذا  می باشد. به قسمت اولیه روده کوچک  اثنی عشر یا دوازدهه می گویند.

روده بزرگ :

روده بزرگ به طول ۵/۱ متر است و در ادامه روده کوچک قرار دارد. وظیفه اصلی آن جذب آب و املاح و دفع مواد اضافی به شکل مدفوع می باشد. ۵ تا ۷ سانتی متر آخر روده بزرگ را  راست روده می گویند که به مقعد ختم می شود.

کبد،کیسه صفرا و لوزالمعده :

کبد با وزن تقریبی ۵/۱ کیلوگرم،  بزرگترین و درشت ترین غده بدن انسان است که در قسمت بالا و طرف راست حفره شکم قرار دارد. برخلاف معمول، کبد دو منبع خونی دارد: یکی خون پراکسیژن که درشریان کبدی است،ودیگری خون سرشار از مواد غذایی که در وریدباب می باشد. از وظایف کبد می توان به تولید صفرا، ذخیره سازی قند، ساخت فاکتورهای انعقاد خون وتبدیل مواد سمی و زائد مانند آمونیاک به موادی با خطر کمتر مانند اوره… اشاره کرد.

لوزالمعده غده ای است مخروطی، مسطح و پهن به طول ۱۵ سانتی متر در قسمت بالا و چپ حفره شکم قرار دارد. مهمترین وظایف آن کمک به هضم چربی، پروتئین، قند و تولید انسولین برای تنظیم قند خون می باشد. کبد، کیسه صفرا و لوزالمعده که در قسمت فوقانی شکم قرار دارند مایعات گوارش کننده را بدرون اثنی عشر یا دوازدهه ترشح  می کنند.

حرکات دودی :

برای حرکت دادن غذا در طول لوله گوارش عضلات  جداره ها با یک توالی به نام موج دودی منقبض و شل می شوند. بدین صورت که عضلات پشت غذا منقبض شده و عضلات جلوی آن شل می شوند و غذا به سمت جلو رانده می شود.

دستگاه اسکلتی

دستگاه اسکلتی از به هم پیوستن استخوان های بدن تشکیل شده است. استخوان ها باعث شکل گرفتن بدن می شود. استخوان ها همچنین از بافت ها و اندام های بدن محافظت می نمایند.

 استخوان ها، تکیه گاه عضلات هستند و به این وسیله به حرکت بدن کمک می کنند.

اسکلت بدن انسان از ۲۰۶ استخوان تشکیل می شودکه به وسیله مفصل با هم متصل
 می شوند. انتهای استخوان ها توسط یک سطح صاف و غضروفی پوشیده  و به منظور جلوگیری از ساییدگی محل اتصال ، خود مفصل به وسیله یک کپسول پر از مایع روان کننده و لغزنده به نام مایع مفصلی احاطه شده است. این مایع علاوه بر نرم کردن حرکات مفصل، ضربه های وارده به مفصل را جذب می کند. بنابراین سطوح استخوان در تماس مستقیم با یکدیگر قرار نمی گیرند.

ستون فقرات :

ستون مهره ها از ۳۳  استخوان با اشکال نامنظم تشکیل شده

 است که توسط لیگامان های قوی به یکدیگر متصل شده اند.

این استخوانها شامل ۷ مهره گردنی،۱۲ مهره توراسیک
(سینه ای) یا پشتی، ۵ مهره به هم جوش خورده خاجی یا ساکرال و۴ مهره  به هم چسبیده دنبالچه هستند. بین هر دو مهره بالشتکی از جنس غضروف وجود داردکه دارای خاصیت الاستیکی است و به آن دیسک بین مهره ای می گویند. طناب نخاعی از مجرای میان مهره ها عبور می کند و در ارتباط مستقیم با مغز می باشد.از طناب نخاعی،۳۱ جفت اعصاب حسی حرکتی خارج شده و به کلیه ارگان های بدن می روند.

دستگاه عضلانی :

دستگاه عضلانی از مقدار زیادی ماهیچه تشکیل شده است که تقریباً دو سوم (یا نیمی) از وزن بدن را تشکیل میدهد. بیش از۶۵۰ ماهیچه ی اسکلتی درلایه های اسکلت بدن وجود داردکه اسکلت بدن رامی پوشانندوبه بدن شکل می دهند.این ماهیچه ها به استخوان ها متصل اند. ماهیچه ها به وسیله رشته هایی از بافت قوی ومحکم  بنام تاندون  (زردپی) به استخوان ها،ماهیچه های دیگریاپوست متصل میشوند.عضلات بوسیله پیامهای ارسالی ازدستگاه عصبی کنترل  میشوند.عضلات اسکلتی نه تنهاباعث حرکت قسمتهای مختلف بدن  می گردند بلکه به حفظ وضعیت بدن در حالتهای ایستاده نشسته یا خوابیده نیزکمک می کنند.دونوع ماهیچه ی دیگروجود دارندکه درون بدن عمل میکنند وازنظر پنهان اند:یکی ماهیچه های قلب که به ضربان قلب قدرت می بخشدوقلب رابه کارمی اندازند،ودیگری ماهیچه های صاف که غذا ومواد دیگر راحرکت می دهند.

در بدن انسان سه نوع عضله وجود دارد :

۱- عضلات مخطط یا ارادی : این عضلات به کمک استخوان ها، باعث توانایی حرکت در فرد می شوند.

۲-   عضلات صاف یا غیر ارادی : این عضلات اندام های داخلی تو خالی ( مانند معده  و روده ها ) را احاطه کرده اند.

۳-              عضلۀ قلبی : این عضله، قلب را تشکیل می دهد.

 

دستگاه گردش خون

برای اینکه میلیاردها سلول که بافت های بدن شما را تشکیل می دهند زنده بمانند وهمچنین برای اینکه موادزائد بدنتان بتواند دفع شود،به تامین مداوم غذا واکسیژن نیازمندید.این تامین غذاواکسیژن ودفع مواد زائد بدن توسط دستگاه قلبی عروقی یاگردش خون صورت می گیرد.موادی که بسوی سلول ها می روند یاازآن ها            برمیگردندتوسط مایع قرمز رنگی به نام خون منتقل می شوند.دستگاه قلبی عروقی،بدن رادرمقابل عفونتها حفظ می کندودرتثبیت دائمی درجه حرارت بدن نقش کلیدی دارد.

دستگاه گردش خون از سه جزء تشکیل می شود :

۱- قلب : کار اصلی قلب، پمپ کردن خون به داخل رگ های خونی است.

۲- رگ های خونی : سه نوع رگ در بدن وجود دارد.

الف)سرخرگ (شریان) :خون اکسیژن دار را از قلب به تمام اعضای بدن می رسانند.

ب )سیاهرگ( ورید) : خون دارای دی اکسید کربن را از اعضای بدن به قلب می برند.

ج )مویرگ:بسیارکوچک وظریف اند.اکسیژن،غذاومواد دیگرازطریق دیواره های مویرگهاعبورمیکند.

۳- خون : کار خون، رساندن اکسیژن و غذا به تمام قسمت های بدن است.

قلب عضو ماهیچه ای و توخالی ومخروطی شکل است که حدود ۳۰۰ گرم وزن دارد و  به اندازه مشت بسته هرفرد می باشد. قلب تقریباً ۵  لیتر خون را در هر دقیقه به سراسر بدن پمپ می کند. طول مجموع رگ های خونی انسان به طور باورنکردنی به بیش از ۱۵۰۰۰۰ کیلومتر می رسد.

دستگاه ادراری :

سلول های فعال بدن انسان دائماًدرحال ریختن موادزائد به درون خون هستند.موادی که اگر دربدن جمع شوند،انسان رامسموم می کنند.البته این امر رخ نخواهد دادزیراکلیه ها ثانیه به ثانیه خون راتصفیه می کنند،موادزائد وآب اضافی آن را می گیرند وادرار      می سازند،همان مایع زائدی که درمثانه ذخیره می شود.هنگامی که مثانه پرمی شودانسان ازطریق ادرار کردن،آن راتخلیه میکند.دستگاه ادراری تشکیل شده است از :

۱-کلیه ها :اعضایی لوبیایی شکل و به رنگ قرمزمایل به قهوه ای هستندکه در پشت شکم  ودر دوطرف ستون فقرات قرار دارند.آنهاحاوی واحدهایی به نام نفرون هستند.

۲- حالب ها(میزنای) : لوله های باریکی هستندکه ادرار را از کلیه ها به مثانه می رسانند.

۳- مثانه : کیسه ای عضلانی است که ادرار در آن جمع می شود. مثانه در حفره لگن قرار دارد.گنجایش مثانه طبیعی حدود ۳۰۰ تا۴۰۰ میلی متر مکعب است که وقتی حجم آن به ۱۵۰  سی سی می رسد احساس دفع ادرار برای فرد ایجاد می شود.

۴ – پیشابراه(میز راه) :مجرایی است که ادرار را از مثانه به خارج بدن هدایت می کند. پیشابراه مرد،بزرگتر ازپیشابراه زن بوده، بعنوان محل خروج مایع منی( مایعی که حاوی اسپرم است و در حین فعالت جنسی خارج می شود )عمل می کند. از آنجا که پیشابراه زن کوتاهتر است و نزدیک به مهبل و مقعد باز می شود، زنان بیش از مردان، مستعد عفونت های ادراری هستند.

در ضایعات وآسیب های نخاع، مثانه فلج می شود و برحسب نوع فلج مصدوم دچار احتباس یا بی اختیاری ادرار می گردد.

دستگاه عصبی

دستگاه عصبی از مغز، نخاع  و رشته های عصبی( نورون ها ) منشعب از آنها تشکیل شده است. دستگاه عصبی، مرکز کنترل فعالیت های ارادی و غیر ارادی بدن است.

تنظیم فعالیت های اندام ها، ارتباط اندام ها  و دستگاه های فعالیتی بدن، تطابق و هماهنگی دستگاه های مختلف بدن با محیط خارج از مهمترین وظایف دستگاه عصبی می باشد.

دستگاه های عصبی دو قسمت دارد : دستگاه عصبی مرکزی(CNS) که مغز و طناب نخاعی را تشکیل می دهد و دستگاه عصبی محیطی که از اعضایی تشکیل می شود که از مغز و طناب نخاعی منشأ گرفته(به نام عصب ها) و به تمام نواحی بدن می روند. دستگاه عصبی محیطی شامل ۱۲ جفت عصب مغزی و۳۱ جفت عصب نخاعی است که انتقال پیام های حسی از اندام ها به دستگاه عصبی مرکزی و نیز انتقال پیامی حرکتی از دستگاه عصبی مرکزی به اندم ها از وظایف اصلی آن می باشد

مغز :

مغز، پیچیده ترین عضو بدن می باشد بیش از صد میلیارد سلول عصبی و میلیاردها راه عصبی را درخود جای داده است.

مغز تقریباً‌ تمامی فعالیت ها را کنترل
می کند،هم فعالیت های آگاهانه مثل حرکت و هم فعالیت های غیر آگاهانه مثل حفظ دمای بدن.مغز مرکز شخصیت، احساسات، تفکر، حافظه، حفظ تعادل و… می باشد. مایع شفاف مغزی ـ نخاعی مثل یک ضربه گیر، مغز و طناب نخاعی را در برابر آسیب محافظت می کند.

مخ :

بزرگترین بخش مغز است ودارای دو نیمکره وچهار لوب است. لایه خارجی (قشر مغز) از بافتی به نام ماده خاکستری تشکیل شده است که پیام های عصبی را تولید و تنظیم می کند.

لایه درونی از ماده سفید تشکیل شده است که

 پیام ها را  انتقال می دهد.

 مخ در تفکر آگاهانه،کنترل عواطف، قضاوت،درک و حافظه و… دخالت دارد.

بصل النخاع :

پایین ترین مرکزعصبی واقع درجمجمه است که انتهای آن به نخاع مربوط می شود و فعالیت اندام های داخلی بدن مانند قلب و ریه و اندام های گوارشی را اداره می کند. پس یکی از اجزای مهم وحساس مغزبوده وآسیب وارده به آن، مرگ را به دنبال خواهد داشت.

نخاع:

نخاع به صورت طنابی نرم  واز ماده خاکستری( حاوی سلولهای عصبی )وماده سفید رنگ( حاوی رشته های عصبی )تشکیل شده است.نخاع در داخل ستون مهره ها قرار گرفته، به وسیله پرده های محافظی به نام مننژ پوشیده شده  واز بالا به بصل النخاع و از پایین تا دومین مهره کمر امتداد دارد

دستگاه حواس

بینایی(چشم) :

مهمترین حس بدن می باشد. انسان بیش از ۸۰%  اطلاعات محیط اطراف خود را از طریق چشم به دست می آورد. شعاع های نوری که به هر چشم وارد می شود، به وسیـله قرنیـه و عدسی متمرکز شده، روی شبکیه می افتند و یک تصویر وارونه بر روی آن تشکیـل می دهنـد.سلـول های شبکیه این تصویر را به تکان هـای الکتریکی تبدیـل
مـی کنند که از طریق عصب بینایی به مغز می روند و در آنجا رمز گشایی شده، باعث بینایی می شوند. عنبیه، اندازه مردمک را تغییر داده، مقدار نوری را که به شبکیه
می رسد، کنترل می کند.  رگ های خونی شبکیه و لایه ای به نام مشیمیه، مواد غذایی را به چشم می رسانند.چشم در یک محفظه استخوانی به نام حدقه  قرار دارد.کره چشم تقریباً  کروی بوده و قطر آن حدود ۵/۲ سانتی متر است.

پلک:

بافتی از جنس پوست و عضلات زیر پوستی می باشد. پلک ها دو وظیفه مهم دارند: اول اینکه مثل یک دیوار دفاعی جلوی قسمت عمده ای از کره چشم را  می گیرند و از کره چشم محافظت می کنند، دوم آن که پلک ها  هر ۵ تا۱۰ ثانیه یک بار  باز و بسته
می شوند که این امر به شسته شدن میکروب ها و ذرات خارجی از سطح  چشم کمک می کند. مژه ها از ورود گرد و غبار و ذرات مختلف به داخل چشم جلوگیری می کنند.

قرنیه:

قسمت شفاف جلوی کره چشم است که از پشت آن ساختمان داخلی تر کره چشم
( عنبیه و مردمک ) دیده می شود. وجود لکه یا کثیفی روی قرنیه باعث تار دیده شدن اشیاء می شود.

عنبیه و مردمک:

بخش رنگی پشت قرنیه ، عنبیه نام دارد که رنگ چشم افراد را تعیین می کند. در وسط عنبیه سوراخی به نام مردمک وجود دارد که مقدار نور وارد شده به چشم را تنظیم
می کند.

شنوایی (گوش):

گوش نه تنها وظیفه شنیدن بلکه برقراری تعادل را نیز به عهده دارد.گوش شامل قسمت های خارجی، میانی و داخلی است.

گوش خارجی :

شامل لاله و مجرای گوش است که به پرده سماخ ختم  می شود.گوش خارجی امواج صوتی را جمع آوری و متمرکز می سازد.

لاله گوش : برای مشخص کردن جهت صوت و امواج صوتی می باشد.

 گوش میانی :

گوش میانی حاوی ۳ ‌استخوان ظریف ( چکشی، سندانی، رکابی ) است که پرده صماخ را به غشای جدا کننده گوش میانی و داخلی، مرتبط می کنند.گوش میانی امواج را تقویت  و منتقل می کند.پرده بیضی  بین گوش میانی وگوش داخلی قرار دارد. مبدأ شیپور استاش که وظیفه برقراری تعادل فشار گوش میانی با محیط خارج را به عهده دارد در این محیط است.

گوش داخلی :

حلزون که حاوی گیرنده های حسی شنوایی است  و نیز ساختارهای تنظیم کننده تعادل در گوش داخلی قرار دارند.

گوش داخلی امواج منتقل شده از گوش میانی را دریافت وآن را به امواج شنوایی تبدیل می کند.گوش داخلی اصلی ترین قسمت گوش است که دارای دو وظیفه اساسی      می باشد:

۱- تبدیل اصوات به امواج مغزی و ایجاد عمل شنوایی

۲- کمک به حفظ تعادل بدن(راست ایستادن)

بویایی ( بینی ) :

بینی از دو حفره به نام سپتوم از هم جدا می شوند ودارای یک قسمت غضروفی و استخوانی می باشد. بوها به وسیله سلول های گیرنده تخصیص یافته در سقف حفره بینی تشخیص داده می شوند. این سلول های گیرنده مولکول های بودار موجود در هوا را تشخیص می دهند و این اطلاعات را به تکان های الکتریکی ظریفی تبدیل می کنند. این تکانه ها از طریق عصب بویایی به پیاز بویایی ( انتهای عصب بویایی ) و سپس مغز منتقل می شوند و در مغز مورد تحلیل قرار می گیرند. حس بویایی انسان  بسیار حساس بوده، ما را قادر به تشخیص بیش از ۱۰۰۰۰ بوی مختلف می کند.

چشایی (زبان) :

زبان عضو چشایی می باشد وسطح آن از برجستگی های زیادی پوشیده شده است. زبان در تکلم و بلع غذا کمک می کند. زبان قوی ترین عضله بدن می باشد.

لامسه (پوست) :

تمام سطح بدن از پوست پوشیده شده است،وبیش از ۵کیلوگرم وزن دارد. ضخامت آن  در نواحی مختلف بدن متفاوت بوده، مثلاً در کف دست و پا ضخیم تر از نقاط دیگر و در ناحیه پلک ها نازکتر می باشد.پوست دارای ملانین(Melanin) قهوه ای است که به آن رنگ می دهدواشعه های ماورای بنفش ومضری راکه نور خورشیدتولید می کند،بافیلتر می گیرد.مو وناخن هردو ازناحیه پوست رشد می کنند.

وظایف مهم پوست :

۱- حفظ بدن در برابر عوامل محیطی( مانع نفوذ میکروب ها )

۲- تنظیم حرارت بدن ( توسط تعریق)

۳- احساس( درد، حرارت، لمس، فشار )

۴- ویتامین سازی( ویتامین D  در اثر تابش خورشید )

پوست از سه لایه تشکیل شده است :

اپیدرم :خارجی ترین لایه پوست بوده،مرتباً درحال تکثیر می باشد.ازسلول های ضدآب وپوسته مانندمرده ساخته شده است.دراثرکار وفعالیت ضخامت آن تغییر میکند.

درم ( جلد ) : دومین لایه پوست که زیر اپیدرم قرار دارد.تغذیه اپیدرم به عهده این لایه می باشد. عروق خونی، اعصاب،غدد عرق و چربی ، پیاز مو در درم  قرار دارند. هیپودرم ( اندودرم ) : داخلی ترین لایه پوست می باشد و عمدتاً از چربی تشکیل شده است وبدن راگرم نگه می دارد. در زیر این لایه، عضلات و… قرار دارد

آشنایی با آناتومی بدن انسان

تعریف آناتومی :

آناتومی عبارتست از مطالعه ساختار بدن و ربط آن به اعمال قسمت های مختلف آن ساختمان.

 کاربردهای آناتومی:

– مقایسه آناتومی طبیعی یک انسان طبیعی با یک انسان بیمار و ارجاع بیماری به محل خاصی از بدن

–   بررسی کلیه مراحل تکامل زیگوت تا انسان بالغ

–   استفاده از آناتومی در رده بندی موجودات مختلف

– استفاده از آناتومی در تعیین جنسیت جنین و ناهنجاری های آن در سیستم های مختلف

تعاریف مرتبط با آناتومی:

سلول : سلول کوچکترین واحد زنده بدن  است. بدن انسان از میلیاردها سلول تشکیل شده است  و سلول ها نیاز به اکسیژن، غذا وآب دارند.

بافت : به مجموعه ای از سلول ها که دارای ساختمان وکار مشابه ای هستند، بافت گفته می شود.

اندام یا عضو : به مجموعه از بافت های بدن که با هم برای ارائه وظیفه ای خاص، همکاری می کنند، اندام یا عضو گفته می شود. مغز، قلب، چشم، گوش و… به تنهایی یک اندام به حساب می آیند.

دستگاه : مجموعه ای از چند اندام ( عضو) را که با هم کار می کنند و وظیفۀ مشخصی را برعهده دارند، دستگاه می گویند. مانند دستگاه تنفس، دستگاه گوارش و…. 

آشنایی با دستگاه های بدن:

دستگاه تنفس

تنفس فرآیندی است که بدن از طریق آن اکسیژن کسب می کند. هوا از طریق دهان یا بینی وارد شده، از طریق لوله تنفسی ( نای ) به طرف نایژه ها و نایژک ها در ریه
می رود. در انتهای نایژک ها کیسه های هوایی (آلوئول ها ) قرار دارد. دراطراف آلوئول ها رگهای خونی وجود دارد و در اینجا تبادل اکسیژن و دی اکسید کربن صورت می گیرد.سلول های بدن ما ازاکسیژن استفاده می کنند تا انرژی ای راکه برای زنده ماندن نیاز دارند،آزاد کنند.این انرژی طی فرآیندی به نام تنفس سلولی آزاد       می شود.هیچ گاه وقفه ای درکار دستگاه تنفسی ایجاد نمی شود.انسان حدود  20000 بار در شبانه روز نفس می کشد، زیرا سلول های بدن ما دائماً به اکسیژن نیاز دارند.

دستگاه تنفس تشکیل شده است از :

۱- ریه ها (ریه ی چپ کوچک تر از ریه ی راست است، زیرا با قلب از فضای سمت چپ به طورمشترک استفاده می کنند).

۲- مجاری تنفسی مانند:دهان، بینی ،حلق، حنجره، اپی گلوت، نای، نایژه، نایژکها وکیسه های هوایی

۳-  عضلات تنفسی مانند عضلات بین دنده ای و دیافراگم

در هر دقیقه ۵ تا ۶  لیترهوا به درون ریه های ما وارد و از آن خارج می شود. در زمان فعالیت های ورزشی، این مقدار افزایش می یابد زیرا عضلات ما مقدار بیشتری اکسیژن نیاز دارند. هوای استنشاقی (دم) حاوی۸/۲۰ درصد اکسیژن و۰۴/۰ درصد دی اکسید کربن است. هوای بازدم ما حاوی تنها۶/۱۵درصد اکسیژن ۴ درصد دی اکسیدکربن ا

دستگاه گوارش

بخش اصلی دستگاه گوارش، لوله ای بلند است که جهاز هاضمه نامیده می شود. این لوله ی بلند از دهان تا مقعد امتداد دارد.

جهاز هاضمه شامل : دهان، حلق، مری، معده، رودۀ کوچک، رودۀ بزرگ و راست روده می باشد.اعضای دیگری که به جهاز هاضمه متصل اند، به روندگوارش کمک می کنند. این اعضاء شامل: دندان ها، زبان، غدد بزاقی،کبد،لوزالمعده وکیسه صفرا می باشند. مواد غذایی حین عبور از این قسمت ها به مولکول های ریزی که می توانند جذب خون شوند، تجزیه می شوند. اندام های جانبی دستگاه گوارش ( یعنی غده های بزاقی، کبد،کیسه صفرا و لوزالمعده ) موادی را ترشح می کنند که به هضم غذا کمک  می نماید. بنابراین کار دستگاه گوارش، هضم و جذب غذاست.

دهان و مری :

ورودی و اولین قسمت لوله گوارشی دهان است و عمل گوارش ابتدا از دهان آغاز
می شود. درهنگام بلع، زبان لقمه غذا را از گلو به مری می راند. مری لوله ای عضلانی تقریباً به طول ۲۴ سانتی متر بوده، ازپشت قلب عبورکرده وغذای جویده شده را از حلق به معده می رساند.

معده :

غذاپس ازعبوراز مری وارد معده میشود.معده وظیفه هضم،ذخیره موقت ومخلوط سازی موادغذایی بامواد مترشح(شیره معده)را دارد.معده خالی ازیک مشت کوچکتر است،ولی یک معده ی پرمی تواند۲۰برابر بزرگتر از آن باشد.خروجی معده دریچه پیلوریاهمان عضله ی حلقوی (اسفنکتر) است که به غذای نیمه مایع امکان میدهد از معده خارج شود.

روده کوچک :

یک لوله پیچ خورده به طول حدود ۶  الی ۸  متر و قطر ۵/۲ سانتی متر است که غذا در حین هضم شدن از آن عبور می کند و محل اصلی هضم وجذب غذا  می باشد. به قسمت اولیه روده کوچک  اثنی عشر یا دوازدهه می گویند.

روده بزرگ :

روده بزرگ به طول ۵/۱ متر است و در ادامه روده کوچک قرار دارد. وظیفه اصلی آن جذب آب و املاح و دفع مواد اضافی به شکل مدفوع می باشد. ۵ تا ۷ سانتی متر آخر روده بزرگ را  راست روده می گویند که به مقعد ختم می شود.

کبد،کیسه صفرا و لوزالمعده :

کبد با وزن تقریبی ۵/۱ کیلوگرم،  بزرگترین و درشت ترین غده بدن انسان است که در قسمت بالا و طرف راست حفره شکم قرار دارد. برخلاف معمول، کبد دو منبع خونی دارد: یکی خون پراکسیژن که درشریان کبدی است،ودیگری خون سرشار از مواد غذایی که در وریدباب می باشد. از وظایف کبد می توان به تولید صفرا، ذخیره سازی قند، ساخت فاکتورهای انعقاد خون وتبدیل مواد سمی و زائد مانند آمونیاک به موادی با خطر کمتر مانند اوره… اشاره کرد.

لوزالمعده غده ای است مخروطی، مسطح و پهن به طول ۱۵ سانتی متر در قسمت بالا و چپ حفره شکم قرار دارد. مهمترین وظایف آن کمک به هضم چربی، پروتئین، قند و تولید انسولین برای تنظیم قند خون می باشد. کبد، کیسه صفرا و لوزالمعده که در قسمت فوقانی شکم قرار دارند مایعات گوارش کننده را بدرون اثنی عشر یا دوازدهه ترشح  می کنند.

حرکات دودی :

برای حرکت دادن غذا در طول لوله گوارش عضلات  جداره ها با یک توالی به نام موج دودی منقبض و شل می شوند. بدین صورت که عضلات پشت غذا منقبض شده و عضلات جلوی آن شل می شوند و غذا به سمت جلو رانده می شود.

 

 

دستگاه اسکلتی

دستگاه اسکلتی از به هم پیوستن استخوان های بدن تشکیل شده است. استخوان ها باعث شکل گرفتن بدن می شود. استخوان ها همچنین از بافت ها و اندام های بدن محافظت می نمایند.

 استخوان ها، تکیه گاه عضلات هستند و به این وسیله به حرکت بدن کمک می کنند.

اسکلت بدن انسان از ۲۰۶ استخوان تشکیل می شودکه به وسیله مفصل با هم متصل
 می شوند. انتهای استخوان ها توسط یک سطح صاف و غضروفی پوشیده  و به منظور جلوگیری از ساییدگی محل اتصال ، خود مفصل به وسیله یک کپسول پر از مایع روان کننده و لغزنده به نام مایع مفصلی احاطه شده است. این مایع علاوه بر نرم کردن حرکات مفصل، ضربه های وارده به مفصل را جذب می کند. بنابراین سطوح استخوان در تماس مستقیم با یکدیگر قرار نمی گیرند.

ستون فقرات :

ستون مهره ها از ۳۳  استخوان با اشکال نامنظم تشکیل شده

 است که توسط لیگامان های قوی به یکدیگر متصل شده اند.

این استخوانها شامل ۷ مهره گردنی،۱۲ مهره توراسیک
(سینه ای) یا پشتی، ۵ مهره به هم جوش خورده خاجی یا ساکرال و۴ مهره  به هم چسبیده دنبالچه هستند. بین هر دو مهره بالشتکی از جنس غضروف وجود داردکه دارای خاصیت الاستیکی است و به آن دیسک بین مهره ای می گویند. طناب نخاعی از مجرای میان مهره ها عبور می کند و در ارتباط مستقیم با مغز می باشد.از طناب نخاعی،۳۱ جفت اعصاب حسی حرکتی خارج شده و به کلیه ارگان های بدن می روند.

دستگاه عضلانی :

دستگاه عضلانی از مقدار زیادی ماهیچه تشکیل شده است که تقریباً دو سوم (یا نیمی) از وزن بدن را تشکیل میدهد. بیش از۶۵۰ ماهیچه ی اسکلتی درلایه های اسکلت بدن وجود داردکه اسکلت بدن رامی پوشانندوبه بدن شکل می دهند.این ماهیچه ها به استخوان ها متصل اند. ماهیچه ها به وسیله رشته هایی از بافت قوی ومحکم  بنام تاندون  (زردپی) به استخوان ها،ماهیچه های دیگریاپوست متصل میشوند.عضلات بوسیله پیامهای ارسالی ازدستگاه عصبی کنترل  میشوند.عضلات اسکلتی نه تنهاباعث حرکت قسمتهای مختلف بدن  می گردند بلکه به حفظ وضعیت بدن در حالتهای ایستاده نشسته یا خوابیده نیزکمک می کنند.دونوع ماهیچه ی دیگروجود دارندکه درون بدن عمل میکنند وازنظر پنهان اند:یکی ماهیچه های قلب که به ضربان قلب قدرت می بخشدوقلب رابه کارمی اندازند،ودیگری ماهیچه های صاف که غذا ومواد دیگر راحرکت می دهند.

در بدن انسان سه نوع عضله وجود دارد :

۱- عضلات مخطط یا ارادی : این عضلات به کمک استخوان ها، باعث توانایی حرکت در فرد می شوند.

۲-   عضلات صاف یا غیر ارادی : این عضلات اندام های داخلی تو خالی ( مانند معده  و روده ها ) را احاطه کرده اند.

۳-              عضلۀ قلبی : این عضله، قلب را تشکیل می دهد.

دستگاه گردش خون

برای اینکه میلیاردها سلول که بافت های بدن شما را تشکیل می دهند زنده بمانند وهمچنین برای اینکه موادزائد بدنتان بتواند دفع شود،به تامین مداوم غذا واکسیژن نیازمندید.این تامین غذاواکسیژن ودفع مواد زائد بدن توسط دستگاه قلبی عروقی یاگردش خون صورت می گیرد.موادی که بسوی سلول ها می روند یاازآن ها            برمیگردندتوسط مایع قرمز رنگی به نام خون منتقل می شوند.دستگاه قلبی عروقی،بدن رادرمقابل عفونتها حفظ می کندودرتثبیت دائمی درجه حرارت بدن نقش کلیدی دارد.

دستگاه گردش خون از سه جزء تشکیل می شود :

۱- قلب : کار اصلی قلب، پمپ کردن خون به داخل رگ های خونی است.

۲- رگ های خونی : سه نوع رگ در بدن وجود دارد.

الف)سرخرگ (شریان) :خون اکسیژن دار را از قلب به تمام اعضای بدن می رسانند.

ب )سیاهرگ( ورید) : خون دارای دی اکسید کربن را از اعضای بدن به قلب می برند.

ج )مویرگ:بسیارکوچک وظریف اند.اکسیژن،غذاومواد دیگرازطریق دیواره های مویرگهاعبورمیکند.

۳- خون : کار خون، رساندن اکسیژن و غذا به تمام قسمت های بدن است.

قلب عضو ماهیچه ای و توخالی ومخروطی شکل است که حدود ۳۰۰ گرم وزن دارد و  به اندازه مشت بسته هرفرد می باشد. قلب تقریباً ۵  لیتر خون را در هر دقیقه به سراسر بدن پمپ می کند. طول مجموع رگ های خونی انسان به طور باورنکردنی به بیش از ۱۵۰۰۰۰ کیلومتر می رسد.

گردش خون در بدن انسان

 

 

دستگاه ادراری :

سلول های فعال بدن انسان دائماًدرحال ریختن موادزائد به درون خون هستند.موادی که اگر دربدن جمع شوند،انسان رامسموم می کنند.البته این امر رخ نخواهد دادزیراکلیه ها ثانیه به ثانیه خون راتصفیه می کنند،موادزائد وآب اضافی آن را می گیرند وادرار      می سازند،همان مایع زائدی که درمثانه ذخیره می شود.هنگامی که مثانه پرمی شودانسان ازطریق ادرار کردن،آن راتخلیه میکند.دستگاه ادراری تشکیل شده است از :

۱-کلیه ها :اعضایی لوبیایی شکل و به رنگ قرمزمایل به قهوه ای هستندکه در پشت شکم  ودر دوطرف ستون فقرات قرار دارند.آنهاحاوی واحدهایی به نام نفرون هستند.

۲- حالب ها(میزنای) : لوله های باریکی هستندکه ادرار را از کلیه ها به مثانه می رسانند.

۳- مثانه : کیسه ای عضلانی است که ادرار در آن جمع می شود. مثانه در حفره لگن قرار دارد.گنجایش مثانه طبیعی حدود ۳۰۰ تا۴۰۰ میلی متر مکعب است که وقتی حجم آن به ۱۵۰  سی سی می رسد احساس دفع ادرار برای فرد ایجاد می شود.

۴ – پیشابراه(میز راه) :مجرایی است که ادرار را از مثانه به خارج بدن هدایت می کند. پیشابراه مرد،بزرگتر ازپیشابراه زن بوده، بعنوان محل خروج مایع منی( مایعی که حاوی اسپرم است و در حین فعالت جنسی خارج می شود )عمل می کند. از آنجا که پیشابراه زن کوتاهتر است و نزدیک به مهبل و مقعد باز می شود، زنان بیش از مردان، مستعد عفونت های ادراری هستند.

در ضایعات وآسیب های نخاع، مثانه فلج می شود و برحسب نوع فلج مصدوم دچار احتباس یا بی اختیاری ادرار می گردد.

دستگاه عصبی

دستگاه عصبی از مغز، نخاع  و رشته های عصبی( نورون ها ) منشعب از آنها تشکیل شده است. دستگاه عصبی، مرکز کنترل فعالیت های ارادی و غیر ارادی بدن است.

تنظیم فعالیت های اندام ها، ارتباط اندام ها  و دستگاه های فعالیتی بدن، تطابق و هماهنگی دستگاه های مختلف بدن با محیط خارج از مهمترین وظایف دستگاه عصبی می باشد.

دستگاه های عصبی دو قسمت دارد : دستگاه عصبی مرکزی(CNS) که مغز و طناب نخاعی را تشکیل می دهد و دستگاه عصبی محیطی که از اعضایی تشکیل می شود که از مغز و طناب نخاعی منشأ گرفته(به نام عصب ها) و به تمام نواحی بدن می روند. دستگاه عصبی محیطی شامل ۱۲ جفت عصب مغزی و۳۱ جفت عصب نخاعی است که انتقال پیام های حسی از اندام ها به دستگاه عصبی مرکزی و نیز انتقال پیامی حرکتی از دستگاه عصبی مرکزی به اندم ها از وظایف اصلی آن می باشد.

مغز :

مغز، پیچیده ترین عضو بدن می باشد بیش از صد میلیارد سلول عصبی و میلیاردها راه عصبی را درخود جای داده است.

مغز تقریباً‌ تمامی فعالیت ها را کنترل
می کند،هم فعالیت های آگاهانه مثل حرکت و هم فعالیت های غیر آگاهانه مثل حفظ دمای بدن.مغز مرکز شخصیت، احساسات، تفکر، حافظه، حفظ تعادل و… می باشد. مایع شفاف مغزی ـ نخاعی مثل یک ضربه گیر، مغز و طناب نخاعی را در برابر آسیب محافظت می کند.

مخ :

بزرگترین بخش مغز است ودارای دو نیمکره وچهار لوب است. لایه خارجی (قشر مغز) از بافتی به نام ماده خاکستری تشکیل شده است که پیام های عصبی را تولید و تنظیم می کند.

لایه درونی از ماده سفید تشکیل شده است که

 پیام ها را  انتقال می دهد.

 مخ در تفکر آگاهانه،کنترل عواطف، قضاوت،درک و حافظه و… دخالت دارد.

بصل النخاع :

پایین ترین مرکزعصبی واقع درجمجمه است که انتهای آن به نخاع مربوط می شود و فعالیت اندام های داخلی بدن مانند قلب و ریه و اندام های گوارشی را اداره می کند. پس یکی از اجزای مهم وحساس مغزبوده وآسیب وارده به آن، مرگ را به دنبال خواهد داشت.

نخاع:

نخاع به صورت طنابی نرم  واز ماده خاکستری( حاوی سلولهای عصبی )وماده سفید رنگ( حاوی رشته های عصبی )تشکیل شده است.نخاع در داخل ستون مهره ها قرار گرفته، به وسیله پرده های محافظی به نام مننژ پوشیده شده  واز بالا به بصل النخاع و از پایین تا دومین مهره کمر امتداد دارد.

 

دستگاه حواس

بینایی(چشم) :

مهمترین حس بدن می باشد. انسان بیش از ۸۰%  اطلاعات محیط اطراف خود را از طریق چشم به دست می آورد. شعاع های نوری که به هر چشم وارد می شود، به وسیـله قرنیـه و عدسی متمرکز شده، روی شبکیه می افتند و یک تصویر وارونه بر روی آن تشکیـل می دهنـد.سلـول های شبکیه این تصویر را به تکان هـای الکتریکی تبدیـل
مـی کنند که از طریق عصب بینایی به مغز می روند و در آنجا رمز گشایی شده، باعث بینایی می شوند. عنبیه، اندازه مردمک را تغییر داده، مقدار نوری را که به شبکیه
می رسد، کنترل می کند.  رگ های خونی شبکیه و لایه ای به نام مشیمیه، مواد غذایی را به چشم می رسانند.چشم در یک محفظه استخوانی به نام حدقه  قرار دارد.کره چشم تقریباً  کروی بوده و قطر آن حدود ۵/۲ سانتی متر است.

پلک:

بافتی از جنس پوست و عضلات زیر پوستی می باشد. پلک ها دو وظیفه مهم دارند: اول اینکه مثل یک دیوار دفاعی جلوی قسمت عمده ای از کره چشم را  می گیرند و از کره چشم محافظت می کنند، دوم آن که پلک ها  هر ۵ تا۱۰ ثانیه یک بار  باز و بسته
می شوند که این امر به شسته شدن میکروب ها و ذرات خارجی از سطح  چشم کمک می کند. مژه ها از ورود گرد و غبار و ذرات مختلف به داخل چشم جلوگیری می کنند.

قرنیه:

قسمت شفاف جلوی کره چشم است که از پشت آن ساختمان داخلی تر کره چشم
( عنبیه و مردمک ) دیده می شود. وجود لکه یا کثیفی روی قرنیه باعث تار دیده شدن اشیاء می شود.

عنبیه و مردمک:

بخش رنگی پشت قرنیه ، عنبیه نام دارد که رنگ چشم افراد را تعیین می کند. در وسط عنبیه سوراخی به نام مردمک وجود دارد که مقدار نور وارد شده به چشم را تنظیم
می کند.

شنوایی (گوش):

گوش نه تنها وظیفه شنیدن بلکه برقراری تعادل را نیز به عهده دارد.گوش شامل قسمت های خارجی، میانی و داخلی است.

گوش خارجی :

شامل لاله و مجرای گوش است که به پرده سماخ ختم  می شود.گوش خارجی امواج صوتی را جمع آوری و متمرکز می سازد.

لاله گوش : برای مشخص کردن جهت صوت و امواج صوتی می باشد.

 گوش میانی :

گوش میانی حاوی ۳ ‌استخوان ظریف ( چکشی، سندانی، رکابی ) است که پرده صماخ را به غشای جدا کننده گوش میانی و داخلی، مرتبط می کنند.گوش میانی امواج را تقویت  و منتقل می کند.پرده بیضی  بین گوش میانی وگوش داخلی قرار دارد. مبدأ شیپور استاش که وظیفه برقراری تعادل فشار گوش میانی با محیط خارج را به عهده دارد در این محیط است.

گوش داخلی :

حلزون که حاوی گیرنده های حسی شنوایی است  و نیز ساختارهای تنظیم کننده تعادل در گوش داخلی قرار دارند.

گوش داخلی امواج منتقل شده از گوش میانی را دریافت وآن را به امواج شنوایی تبدیل می کند.گوش داخلی اصلی ترین قسمت گوش است که دارای دو وظیفه اساسی      می باشد:

۱- تبدیل اصوات به امواج مغزی و ایجاد عمل شنوایی

۲- کمک به حفظ تعادل بدن(راست ایستادن)

بویایی ( بینی ) :

بینی از دو حفره به نام سپتوم از هم جدا می شوند ودارای یک قسمت غضروفی و استخوانی می باشد. بوها به وسیله سلول های گیرنده تخصیص یافته در سقف حفره بینی تشخیص داده می شوند. این سلول های گیرنده مولکول های بودار موجود در هوا را تشخیص می دهند و این اطلاعات را به تکان های الکتریکی ظریفی تبدیل می کنند. این تکانه ها از طریق عصب بویایی به پیاز بویایی ( انتهای عصب بویایی ) و سپس مغز منتقل می شوند و در مغز مورد تحلیل قرار می گیرند. حس بویایی انسان  بسیار حساس بوده، ما را قادر به تشخیص بیش از ۱۰۰۰۰ بوی مختلف می کند.

چشایی (زبان) :

زبان عضو چشایی می باشد وسطح آن از برجستگی های زیادی پوشیده شده است. زبان در تکلم و بلع غذا کمک می کند. زبان قوی ترین عضله بدن می باشد.

لامسه (پوست) :

تمام سطح بدن از پوست پوشیده شده است،وبیش از ۵کیلوگرم وزن دارد. ضخامت آن  در نواحی مختلف بدن متفاوت بوده، مثلاً در کف دست و پا ضخیم تر از نقاط دیگر و در ناحیه پلک ها نازکتر می باشد.پوست دارای ملانین(Melanin) قهوه ای است که به آن رنگ می دهدواشعه های ماورای بنفش ومضری راکه نور خورشیدتولید می کند،بافیلتر می گیرد.مو وناخن هردو ازناحیه پوست رشد می کنند.

 

 

 

وظایف مهم پوست :

۱- حفظ بدن در برابر عوامل محیطی( مانع نفوذ میکروب ها )

۲- تنظیم حرارت بدن ( توسط تعریق)

۳- احساس( درد، حرارت، لمس، فشار )

۴- ویتامین سازی( ویتامین D  در اثر تابش خورشید )

پوست از سه لایه تشکیل شده است :

اپیدرم :خارجی ترین لایه پوست بوده،مرتباً درحال تکثیر می باشد.ازسلول های ضدآب وپوسته مانندمرده ساخته شده است.دراثرکار وفعالیت ضخامت آن تغییر میکند.

درم ( جلد ) : دومین لایه پوست که زیر اپیدرم قرار دارد.تغذیه اپیدرم به عهده این لایه می باشد. عروق خونی، اعصاب،غدد عرق و چربی ، پیاز مو در درم  قرار دارند. هیپودرم ( اندودرم ) : داخلی ترین لایه پوست می باشد و عمدتاً از چربی تشکیل شده است وبدن راگرم نگه می دارد. در زیر این لایه، عضلات و… قرار دارد.