مراقبت از سالمندان
سالمندی
جمعیت شناسی پیری
طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت ، امید به زندگی میانگین سال هایی که فرد انتظار دارد عمر کند ، در طی قرن گذشته به میزان چشمگیری بالا رفته است . در ایران در سال ۱۳۵۷ متوسط امید به زندگی ۵۷ سال بود ، ولی این رقم در سال ۱۳۸۷ به ۷۲ سال رسیده است .
مراقبت از سالمندان
طب سالمندان ، مطالعه سالمندی است که شامل فیزیولوژی ، تشخیص و درمان بیماری های سالمندان می باشد . مراقبین بهداشتی در تمام حیطه های مراقبتی از جمله بیمارستان ، مراقبت در منزل ، توانبخشی و خدمات سرپائیی ، باید از اصول مراقبت بهداشتی سالمندان آگاهی کافی داشته و مهارت رفع نیازهای بیمار سالمند را دارا باشند .
تغییرات طبیعی مرتبط با پیری و فعالیت های ارتقای سلامت
پیری درون زا ( از درون فرد ) به تغییراتی که در اثر فرآیند طبیعی ایجاد می شود و به طور ژنتیکی برنامه ریزی شده و در یک گونه از موجودات مشترک است گفته می شود . همگانی بودن تغییرات ، معیار عمده تمایز فرآیند طبیعی پیری از پیری غیر طبیعی است . عوامل خارجی از قبیل بیماریها و ناخوشی ها آلودگی هوا و تابش آفتاب می تواند فرآیند پیر شدن را سرعت بخشد .آیا می توان از طریق اقدامات بهداشتی و مراقبت های موثر ، این فرآیند غیر طبیعی را کاهش داد یا آن را از بین برد .
تغییرات درون سلولی و خارج سلولی در سنین پیری موجب تغییرات ظاهری و جسمانی و افت فعالیت می شود . شکل و ترکیب بدن دچار تغییرات چشمگیری می شود . با پیر شدن سلولی توانایی حفظ تعادل بدن ، بطور فزاینده ای کاهش می یابد . اعضاء بدن به دلیل نقایص سلولی و بافتی ، قادر به فعالیت کامل و موثر نیستند . توانایی جایگزین کردن سلول ها کاهش می یابد . کاهش الاستین و کلاژن در بافت پیوندی موجب سخت شدن و کاهش حالت ارتجاعی آن می شود .
سلامتی فرد سالمند به عوامل جسمی ، روحی ، اجتماعی و محیطی بستگی دارد . بررسی کامل شامل ارزشیابی تمام سیستم های عمده بدن ، وضعیت اجتماعی و روانی و توانایی عملکرد مستقل فرد ، علیرغم ابتلا به بیماری مساله مهمی است .
فقدان های حسی در مقابل محرومیت از ادراکات حسی
با استفاده از وسایلی مانند عینک و سمعک به سالمندی که دچار فقدان حس شده است کمک کرد .در مقابل ، محرومیت از ادراکات حسی به مفهوم فقدان محرک در محیط اطراف ، یا ناتوانی در تفسیر محرک های موجود احتمالأ به دلیل از دست دادن حواس است . محرومیت از محرک های حسی موجب بی حوصلگی ، سردرگمی ، تحریک پذیری ، عدم موقعیت یابی و اضطراب می شود .در صورتی که تحریکات حسی معنا دار برای افراد پیر فراهم شود به اصلاح این مساله کمک می کند برای درک و تفسیر محرک می توان یک حس را جایگزین حس دیگر کرد .مراقبت بهداشت می تواند با استفاده از رنگ ها ، تصاویر ، مزه ،بو و صدا تحریکات حسی را در محیط فرد فراهم کند . هنگامی که محرک ها برای فرد توضیح داده شده و مرتبأ تغییر داده شوند بهتر مفهوم می شوند .افرادی که دچار گیجی هستند به تحریکات لمسی م موسیقی آشنا به خوبی جواب می دهند .
بینایی
با تشکیل سلول های جدید در سطح خارجی عدسی چشم ، سلول های قدیمی در مرکز تجمع یافته و به شکل کدر ، سخت و متراکم و زرد رنگ درمی آیند . بدین ترتیب در فقط خارجی عدسی دارای ارتجاع کافی برای تغییر شکل ( تطابق ) و تغییر کانون برای فواصل دور و نزدیک است . وقتی انعطاف پذیری عدسی کم می شود ، نقطه تمرکز ( کانون ) برای اشیای نزدیک ، دورتر می شود ، این حالت که پیر چشمی نامیده می شود معمولأ در دهه پنجم زندگی شروع می شود . در این حالت باید هنگام مطالعه از عینک استفاده شود تا اشیاء را بزرگتر کند . علاوه بر این ، زردی و کدورت عدسی موجب پخش نور می شود و در نتیجه باعث می شود فرد پیر نسبت به نورهای براق و درخشان حساس شود . توانایی تمایز رنگ سبز از آبی کاهش می یابد . مردمک ها آهسته تر و بطور ناکامل گشاد می شوند که ناشی از سختی عضلات عنبیه است . فرد سالمند هنگام ورود از یک محیط تاریک به یک مجهز روشن و برعکس ، نیاز به زمان طولانی تری برای تطابق دید دارد . برای دید نزدیک روشنایی بیشتری مورد نیاز است .
گرچه وضعیت های پاتولوژیک بینایی ، جزئی از فرآیند طبیعی پیری نیستند ولی میزان بروز بیماری های چشمی در سالمندان افزایش می یابد .
شنوایی
از اواسط میانسالی ، توانایی شنیدن صداهای پر فرکانس کاهش می یابد . کاهش شنوایی ناشی از افزایش سن به نام پیر گوشی معروف است و به تغییرات غیر قابل برگشت گوش داخلی گفته می شود . افراد پیر غالبأ قادر به پیگیری مکالمات نیستند زیرا آهنگ حروف صامت ( حروف ف ، س ، ت ، چ ، ش ، ب ، ت ، پ و … ) پر فرکانس همه شبیه همدیگر است . از بین رفتن شنوایی باعث می شود فرد سالمند در برابر صحبت ها پاسخ های نامناسبی بدهد . گاهی ممکن است این رفتارها حمل بر حالت گیجی شوند . تجمع موم در گوش خارجی یا سایر مشکلات قابل برطرف کردن دلیل عمده مشکلات شنوایی می باشد . استفاده از سمعک مناسب که بتواند به خوبی روی گوش قرار گیرد در کاهش نقص شنوایی موثر است .
بویایی و چشایی
چهار مزه اصلی شامل شیرینی ، ترشی ، شوری و تلخی هستند . در بین این طعم ها ، تشخیص طعم شیرین ، در سالمندی کمتر می شود . در نتیجه فرد سالمند ممکن است غذاهای شور و پر ادویه را ترجیح دهد . مواد گیاهی پیاز ، سیر و لیمو را می توان برای جایگزین کردن طعه شور در غذاها به سالمند توصیه کرد .
یادگیری و حافظه
در سالمندان توانایی یادگیری و کسب مهارت ها و اطلاعات جدید به خصوص بعد از دهه هفتم زندگی کاهش می یابد. علیرغم این امر ، بسیاری از سالمندان به یادگیری و شرکت در تجارب آموزشی مختلف ، ادامه می دهند . انگیزه ، سرعت عمل و وضعیت جسمی عوامل مهمی هستند که بر یادگیری اثر می گذارند .
حافظه که بخش جدایی ناپذیری از یادگیری است ، دارای اجزایی شامل حافظه کوتاه مدت (۵ تا ۳۰ ثانیه ) ، حافظه اخیر ( یک ساعت تا چند روز ) و دراز مدت ( مادام العمر ) است . کسب اطلاعات ، ضبط ( ثبت ) ، ذخیره ( یادداری ) و بازیافت ( یادآوری ) ، اجزای اساسی فرآیند حافظه هستند . فقدان های حسی ، حواس پرتی و بی علاقگی می تواند مانع از کسب و ثبت اطلاعات شود . کاهش حافظه در اثر پیری بیشتر مربووط به حافظه کوتاه مدت و نزدیک است . این حالت را در صورتی که فرآیند پاتولوژیک وجود نداشته باشد ، فراموشی خوش خیم پیری می نامند. مراقبین بهداشتی فرآیند یادگیری در سالمند را با استفاده از استراتژی های زیر مورد توجه قرار می دهند :
استفاده از روش های تقویت حافظه برای کمک به یادگیری اطلاعات .
تشویق به یادگیری مداوم .
ارتباط دادن اطلاعات جدید با دانسته های قبلی .
استفاده از نشانه های شنوایی ، بینایی و سایر علایم حسی .
تشویق فراگیر به استفاده از عینک و سمعک .
روشن کردن محیط با نور مناسب و غیر درخشنده .
فراهم کردن محیط ساکت که موجب انحراف فکر نشود .
تدوین اهداف آموزشی کوتاه مدت با استفاده از نظرات بیمار .
مدت آموزش کوتاه باشد .
تنظیم سرعت و گام های آموزشی با توجه به تحمل فراگیر .
تشویق فراگیر به مشارکت کلامی .
تقویت و تشویق موفقیت های یادگیری به شیوه مثبت .
جنبه های روانی – اجتماعی پیری
پیر شدن موفقیت آمیز از نظر روانی ، در توانایی فرد برای سازگاری با فقدان های جسمی ، روانی و اجتماعی و دستیابی به خرسندی ، وقار و آرامش و رضایت از زندگی انعکاس پیدا می کند . از آنجا که تغییر الگوی زندگی طی دوره عمر غیر قابل اجتناب است ، فرد سالمند برای مواجهه با تغییرات و تنش ها به مهارت های سازگاری و انعطاف پذیری نیاز دارد . داشتن یک تصور مثبت از خود موجب می شود فرد پذیرای خطرات بوده و نقش های تازه و امتحان نشده را بپذیرد .
اگر چه نگرش های اقوام و گروه های مختلف نسبت به افراد پیر متفاوت است ، در بعضی افراد زمینه ” سن گرایی ” یا تنعیض در مورد سالمندان وجود دارد . این گرایش ها اغلب بر پایه باورهای کلیشه ای ، ساده شده و غالبأ نادرست ، که نگرش منفی نسبت به سالمندان را تشدید می کند ، ایجاد شده اند . در بسیاری از افراد ، ترس از پیری و ناتوانی در روبه رو شدن با فرآیند پیری خودشان ممکن است موجب ایجاد این باورهای ” سن گرایانه ” شود . بازنشستگی و تصور ” بی فایده بودن ” نیز می تواند موجب ایجاد احساسات منفی شود . افراد جوان و شاغل ممکن است سالمند را به عنوان فردی که مصرف کننده منابع اقتصادی است و در جامعه مشارکت ندارد ، تلقی کنند . این تصور های منفی درباره سالمندی ، به حدی در جامعع امریکا رایج است که خود سالمند نیز غالبأ آن ها را باور می کند .
